موزه مجازی میراث معنوی ایران

 اعتلاي شبيه‌خواني، به نيمه دوم قرن سيزدهم هجري قمري مربوط باز مي‌گردد که ريشه اساسي‌اش به فاجعه تاريخي و مذهبي کربلا و شهادت امام حسين و يارانش در جنگ با سپاهيان يزيد بر مي‌گردد. اين تعزيه و شبيه‌خواني از دير‌باز در شهر دهلران اجرا مي‌شده است و بنيانگذار اين شيوه در اين شهر، حاج جمعه اسکندري بود که با اخلاص و صفاي کامل در تهيه امکانات مورد نياز تعزيه همت خويش را به کار مي‌برد و آن‌چنان اين شيوه را در شهر دهلران رونق بخشيد، که نقش‌هاي شبيه را، بزرگان طوايف مختلف اجرا مي‌کردند.

سابقه اجراي اين شبيه خواني به سال 1315 هجري شمسي باز مي‌گردد، که اولين بار بنيانگذارش، مرحوم حاج جمعه اسکندري مي‌باشد و تا حال هم ادامه دارد. که در حال حاضر از تمام طوايف شهرستان دهلران در اين شبيه افراد وجود دارد.

شبيه‌خواني روز عاشورا که از لحظه ورود امام و ياران با وفايش به سرزمين کربلا شروع و تا شهادت امام حسين (ع) ادامه دارد و با گريه و آه و ناله تماشاگران همراه است.  و داراي ارزش‌هاي زيادي مي‌باشد که بر روح و روان تماشاگران تاثير مي‌گذارد.

از ويژگي‌هاي منحصر به فرد اينکه: مردم شهرستان قبل از اجراي شبيه، به صورت دسته‌هاي نوحه‌خواني و زنجيرزني از تمام شهر وحسينيه‌ها وهيئت‌ها وارد ميدان نينوا- محل اجراي شبيه- مي‌شوند و پس از پايان شبيه و شهادت امام حسين، ضمن پرتاب سنگ به سوي شمرابن ذوالجوشن و يزيديان باز هم به صورت دسته‌هاي نوحه‌خواني وبا چشماني گريان به سوي منزل خود حرکت مي‌کنند،گويي که واقعا اينجا دشت کربلاست.

از ديگر ويژگي‌ها اينکه، تمام بزرگان طوايف شهرستان دور هم جمع مي‌شوند و درباره نحوه انتخاب بازيگران با هم مشورت مي‌کنند واين شبيه‌خواني عامل مهم اتحاد وهمدلي جامعه دهلران بخصوص اقوام لر و کرد مي‌باشد.

تعزيه نمايشي حماسي واسطوره‌اي واقعي است، که سراسر آن را غم و اندوهي فرا گرفته و انسان را به تاريخ گذشته اين سامان پيوند مي‌دهد. اگر به ريشه تاريخي تعزيه در فرهنگ ايراني بپردازيم، به حوادث حماسي در فرهنگ اوستايي، پهلوي وتاريخي همچون سوگ سياوش که اعتلاي سوگ در فرهنگ گذشته ايران مي‌باشد، برمي‌خوريم.

فرهنگ فارسي معين تعزيه را، عزاداري کردن معني کرده است و تعزيه‌خوان کسي که در تعزيه وظيفه‌اي را ايفا مي‌کند و اشعارمخصوصي را بخواند، معني شده است و تعزيه گردان هم به کارگردان تعزيه، مدير تعزيه و گرداننده چرخي و دستگاهي معني شده است.

اعتلاي شبيه، به نيمه دوم قرن سيزدهم هجري قمري مربوط مي‌شود که ريشه اساسي‌اش به فاجعه تاريخي و مذهبي کربلا و شهادت امام حسين(ع) و يارانش در جنگ با سپاهيان يزيد برمي‌گردد. پس از همين زمان بود که در آثار نظم و نثرما قطعاتي وارد شده است و محتشم کاشاني و کمال غياث شيرازي، در اين زمينه آثاري دارند اما مهم‌ترين کار را، ملاحسين کمال کاشفي سبزواري با اثر معروفش روضه الشهدا در تکوين هسته نمايشي تعزيه از لحاظ داستان‌پردازي داشته است.

تعزيه و شبيه‌خواني که در شهرستان دهلران اجرا مي‌شود در سال1315ه.ش توسط مرحوم حاج جمعه اسکندري شروع و تا حال حاضر هم ادامه دارد. در اين شبيه‌خواني مردم علاقمند دهلران، که شيفته امام حسين هستند و به عنوان عزاداري از نخستين ساعات روز دهم محرم براي ديدن تعزيه،عزاداري مي‌کنند و با حضورخود هم در تعزيه شرکت مي‌کنند و با ديدن و شنيدن غم‌نامه امام حسين(ع) اخلاص در عزاداري سالار شهيدان را با تمام وجود از خود نشان مي دهند.

براي اجراي اين شبيه خواني که سراسر با حزن و اندوه همراه است از وسايلي مانند شمشير، سپر، نيزه وخنجرها استفاده مي‌کنند. وبه جز عوامل انساني، که با دقت خاصي براي نقش‌ها انتخاب مي‌شوند، از حيواناتي مانند اسب وشتر هم استفاده مي‌شود. براي درست کردن خيمه‌ها هم از نوعي پارچه‌هاي نازک‌تر مانند گوني‌هايي که در قيروگوني کاربرد دارند، استفاده مي‌شود.

با توجه به شلوغي و ازدحام بالاي جمعيت، سر و صدا، فرياد، آه وناله در هنگام شهادت امام و ياران با وفايش و براي اينکه صدا به تمام حاضران برسد از بلند گوهاي دستي و اکوها هم استفاده مي‌کنند. افراد هم از لباس مخصوص آن تاريخ و روزگار اسلام که يک رداي بلند و انواع سربندها مي‌باشد استفاده مي‌کنند. سربازان يزيد هم لباس‌هايي به رنگ قرمز بر تن دارند.

در حال حاضر در شهرستان دهلران، مکاني که فقط مخصوص اجراي تعزيه و شبيه‌خواني باشد وجود ندارد ولي همه ساله در ميدان نينوا که يک جاي هموار و مسطح مي‌باشد، برگزار مي‌شود. اين ميدان، پذيراي جمعيتي مي‌باشد که از شهرستان و تمام استان براي مشاهده تعزيه آمده‌اند. روزهاي قبل از اجراي تعزيه، زمين کاملا آماده و مهياي اجرا مي‌شود و اگر در فصل تابستان باشد، به خاطر جلوگيري از گرد و خاک، روز قبل از اجرا با پاشيدن آب بر روي زمين آن را آماده جنگ و نبرد ياران با وفاي امام با يزيديان مي‌گردد.

اين مراسم در روستاي جليزي از توابع بخش موسيان شهرستان دهلران هم برگزار مي‌شود که هم از سابقه چنداني برخوردار نمي باشد و هم از لحاظ تما شاگران قابل مقايسه با تعزيه و شبيه مرکز شهرستان دهلران نمي‌باشد.

قبلا و در زمان جنگ تحميلي، يزيديان زمان عليه نظام مقدس جمهوري اسلامي، هنرمندان و تعزيه گردانان شهرستان دهلران را به خاطر مسئله جنگ وعدم امنيت در شهرستان دهلران به شهر آبدانان مهاجرت کرده بودند، اين شبيه‌خواني در شهر آبدانان برگزار مي‌شد.

به گفته آقاي رمضان محمدي زاده کارگردان وتعزيه گردان شبيه دهلران: شبيه تعزيه آبدانان همان تعزيه‌اي است، که توسط هنرمندان دهلراني در زمان جنگ اجرا مي‌شده است و شهرستان آبدانان سابقه چنداني در اجراي شبيه و تعزيه‌گرداني ندارد در مقايسه با شبيه شهرستان دهلران.