موزه مجازی میراث معنوی ایران

طبق آيات 182 تا 187 سوره بقره، روزه بر مسلمانان واجب گشت لذا قدمت سنتهاي ويژه ماه رمضان به تاريخ اسلام بر مي‌گردد.

ماه مبارك رمضان يكي از مناسبت هايي است كه، مردم براي آن ارج و احترام ويژه قايل بوده و از ديرباز تا كنون آن را با آداب و رسوم خاصي برگزار كرده‌اند.

با وجود گذشت ساليان متمادي، مردم خود را براي استقبال از ماه ميهماني خدا آماده مي‌كنند. آداب و رسوم مرتبط با ماه مبارک رمضان، مرتبط با جهان اسلام بوده و حفظ نگهداري آن نه تنها ايجاد همبستگي و نزديكي  در ميان مردم منطقه بلكه در جهان اسلام مي‌نمايد. ضمنا در اين روز، اگر فصل مناسبي باشد مردم با تجمع و گردهمايي در طبيعت و خوردن و تناول غذاهاي مقوي، خود را براي يک ماه روزه داري و عبادت آماده مي‌كنند كه ايجاد روحيه شاد و همچنين اطعام فقرا از مزاياي ديگر اين مراسم مي‌باشد. و در فصول سرد نيزبا رفتن به منزل بزرگ خانواده ايجاد روابط نزديک‌تر در ميان خانواده را مي‌نمايد. 

آداب و رسوم ماه مبارك رمضان، يکي از مباحث مهم فرهنگ مردم است كه به واسطه قدمت خود، از قداست ويژه‌اي برخوردار است، متاسفانه در زندگي شهري و ماشيني، بسياري ار اين سنت‌هاي زيبا به بوته فراموشي سپرده شده‌اند و بسياري ديگر نيز كم رنگ‌تر شده‌اند و از آنجا كه اين رسوم زمينه‌ساز همبستگي در جامعه به ويژه در ميان آحاد ملل مسلمان است نيز،اهميت فراواني دارد.

 در بيشتر نقاط ايران بالاخص در بخش‌هاي جنوبي و نواحي مركزي، روز آخر ماه شعبان را روز " كلوخ اندازان " مي‌گويند.

از نيمه شعبان جنب و جوش خاصي براي پيشواز رفتن ماه رمضان در ميان مردم نواحي مختلف كشور مشاهده مي‌شود و مسلمانان براي انجام فرايض ديني اين ماه آماده مي‌شوند.

آداب و رسوم سنتي مردم مومن يزد، ريشه در فرهنگ غني و اصيل اسلامي دارد. در اين ميان، آداب ماه مبارک رمضان از مصاديق فرهنگ عامه مردم يزد است كه با ريشه مذهبي مورد توجه همگان قرار دارد.

يكب از آداب و رسوم خاص ماه مبارک رمضان در استان يزد، در فرهنگ مردم مراسمي با نام كلوخ‌اندازان مي‌باشد. در اين روز مردم دورهم جمع مي‌شوند، اگر ماه رمضان  در فصول بهار و تابستان واقع شود، مردم به طبيعت رفته و به شادي ونشاط مي‌پردازند و با خوردن دوست داشتني‌ترين چيزها و تمتع كامل دنيوي، چشم را سير مي‌كردند تا در ماه رمضان، به ماديات و تمتعات هوس نورزند و با شادماني به استقبال ماه رمضان مي‌روند.  و اگر ماه مبارك رمضان در ماه‌هاي سرد سال واقع شود همه با هم در خانه بزرگ خانواده جمع مي‌شوند و مراسم مخصوص روز كلوخ‌اندازان را به جاي مي‌آورند.

يزدي‌ها روز كلوخ‌انداران را " كلوغ اندازون " مي‌گويند. در اين روز بچه‌ها و جوانان يزدي براي خود عالمي دارند: مثلا" در شهر خرانق، اردكان، تفت و روستاهاي اطراف آن، در فصلي كه شلغم، چغندر و سيب‌زميني موجود باشد يعني پاييز و زمستان، غروب روز كلوخ‌اندازان بچه‌ها دسته دسته دور هم جمع مي‌شوند و به صحرا مي‌روند. چند تا از بچه‌ها با خشت و گل كوره‌اي مي‌سازند و عده‌اي هم هيزم جمع مي‌كنند، سپس آتش برپا مي‌كنند، دور و روي كوره را خشت و گل مي‌چينند،  به طوري كه خشت‌ها و كلوخ‌ها كاملا داغ و سرخ شوند. بعد هركدام از بچه‌ها شلغم، چغندر يا سيب زميني در كوره مي‌اندازند و به دنبال بازي‌شان مي‌روند. بعد از اينكه چغندر و شلغم‌ها پخته شد، بچه‌ها با شوق و ذوق سر كوره مي‌رو‌ند و كوره را خراب مي‌كنند، هركس چغندر، شلغم و يا سيب زميني خود را برمي‌دارد و مشغول خوردن مي‌شود.

بسياري از خانواده‌هايي هم كه به پيشواز ماه رمضان مي‌روند و روز آخر ماه شعبان را روزه مي‌گيرند، اين مراسم را چند روز مانده به ماه رمضان برپا مي‌كنند. متاسفانه امروزه در بسياري از نقاط ايران فقط نامي از اين مراسم باقي‌مانده است و اين رسم كهن در حال فراموشي است.

در اين مناسک به نوعي افراد روح و جسم خود را آماده مي‌كردند، زيرا علاوه بر تفريح و شادماني كه باعث تقويت روحيه افراد مي‌شد، غذاهايي هم كه در اين روز تناول مي‌شد، از انرژي برخوردار بود. از جمله اينكه در شهرستان يزد شولي، نوعي آش است که انواع مختلف دارد، پخته مي‌شود، مثل شولي عدس، شولي باقلا، شولي شلغم و از ديگرخوراكي‌هاي يزدي‌ها در اين روز، آش رشته و حلواي برنج، شله زرد و پالوده يزدي است.

در روز «كلوخ‌اندازان» در استان فارس، اعضاي خانواده در خانه يا در صورت مناسب بودن فصل و هوا، در طبيعت دور هم جمعمي‌شوند و به شادماني مي‌پردازند. خوراكي‌هاي اين روز بسيار متنوع است و سعي دارندآنچه را كه ميل دارند بخورند. آن‌هايي هم كه به پيشواز ماه رمضان مي‌روند و روز آخرشعبان را روزه مي‌گيرند و از طرفي مقيد به برگزاري اين روز هستند دو يا چند روزمانده به شروع ماه مبارك به «كلوخ‌اندازان»  مي‌روند. پيرمردان صغاد آباده فارس،درباره معني «كلوخ‌اندازان» مي‌گويند: در قديم هنگام غروب روز كلوخ‌اندازان تماممردم از كوچک تا بزرگ كلوخي در دست مي‌گرفتند و روبه قبله مي‌ايستادند و مي‌‌گفتند: خدايا گناهان و كارهاي بد گذشته را شكستيم و خود را براي عبادت و روزه ماه رمضانآماده كرديم.

 آنگاه كلوخ را محكم به زمين مي‌زدند تا خرد شود و عقيده داشتند باشكستن كلوخ تمام اعمال بد آن‌ها شكسته و نابود مي‌‌شود. با ديدن هلال ماه نو و شروعمهماني خدا، حال و هواي شهر دگرگون مي‌شود. مردم بعد از ديدن هلال سه صلواتمي‌فرستند و مي‌گويند: "الهي كه ماه شريف و مبارك و با بركتي رو همه عزيزان وغريبان نو شده باشد."

در شيراز به كلوخ اندازان، «كلوک‌اندازان» مي‌گويند، كه كنايه از آن است كه در اين روز شكمشان مثل كلوک (كلوك: كوزه سفالي دهن گشاد كه در آن ترشي مي‌اندازند) است و انواع خوراكي‌ها را در آن مي‌ريزند.                                                                                                                                                                                                                                                                                                        
مردم قم هم، روز كلوخ‌اندازان وسايل خورد و خوراک و تفريحشان را برمي‌داشتند و به امامزاده ها و زيارتگاه‌هاي اطراف قم مي‌رفتند. گروهي از جوانان بعدازظهر روز آخر ماه شعبان، ساز و نقاره برمي‌داشتند به «دروازه قلعه» مي‌رفتند و پس از تفريح، هر كس كلوخي به آب خندق دروازه قلعه مي‌انداخت و از خدا توفيق مي‌خواست تا تمام ماه رمضان را بتواند روزه بگيرد .

يكي از آداب و رسوم اهالي همدان نيز، كلوخ‌اندازان نام دارد، مردم استان روز آخر ماه شعبان را كلوخ‌اندازان مي‌گويند، در اين روزمردم شادي‌كنان با تهيه و پخت غذايي مخصوص به‌نام " كباب سرداشي سفره خود را براي اطعام نيازمندان و فقرا پهن مي‌كنند. مراسم كلوخ اندازان از اول تا پايان روز آخر شعبان ادامه دارد و پس از آن مردم، آماده روزه ‌داري در ماه مبارک رمضان مي‌شوند.

وسايل مورد نياز در روز کلوخ‌اندازان عبارت است از: كلوخ، خشت و خاک ( جهت ساخت كوره)، وسايل بازي و تفريح مانند توپ، سنگ، وسايل پخت و پز .