موزه مجازی میراث معنوی ایران

چادر شب بافی گیلان

در مصاحبه‌هاي انجام شده با بافندگان اظهار شده است كه بسيار قديمي است و نسل به نسل دختران از مادرانشان آموخته‌اند.

چادر شب بافي به نوعي بافت پارچه محلي گفته مي‌شود، كه توسط زنان و دختران مازندراني و گيلاني بافته مي‌شود.

اين پارچه از نخ‌هاي پنبه‌اي، پشم و ابريشمي از ساليان گذشته تاكنون با كاربردهاي گوناگون بافته شده است. چادر شب كه در اصطلاح محلي در استان مازندران به آن لاون (lâvan) مي‌گويند،

توسط دستگاه چادرشب‌بافي يا پاچال (pâĉâl) و يا پچال (paĉâl) در خانه‌ها بافته مي‌شود. نخ‌هاي مورد استفاده را از دكان‌هايي به نام كنافا بافي (kanafâ-bâfi) تهيه مي‌نمايند.

كه اين نخ‌ها پس از طي مراحل ريسندگي و رنگرزي به‌صورت آماده در اين دكان‌ها به فروش گذارده شده است.

چادر شب يا چورشب ĉorŝab يا لاون lâvan از دو جنس پشمي و ابريشمي بافته مي‌شد كه نوع ابريشمي آن را دارايي DâRaie نيز مي‌گفتند و مخصوص اعيان منطقه بوده است.

چادرشب يا يک لاون معمولا از شش تخته كه هر تخته آن ابعادي 5/0×2 متر دارد با طرح‌هاي ذهني و بدون استفاده از نقشه يا طرح در رنگ‌هاي متنوع توسط زنان بافته مي‌شود.

دستگاه پاچال توسط مردان ساخته و در مكاني مناسب در منزل نصب مي‌شود. پاچال از اجزا زير تشكيل مي‌شود.

عاروس âros: حلقه‌اي است كه از سقف اتاق آويزان است و ورد را نگه داشته است.

ورد vard: دو چوب موازي به اندازه 50 سانتي‌متر كه ميان تارها قرار دارد و ميان آن با رشته نخ‌هاي كنفي تقسيم شده است كه تارها از ميان آن مي‌گذرند.

تار يا تان Tân: رشته نخ‌هاي افقي است كه از ميان ورد مي‌گذرد.

شانه ŝaneh: وسيله‌اي چوبي است، كه تارها از ميان آن گذشته‌اند و پس از هر رج بافت بر روي قسمت بافته شده كوبيده مي‌شود.

تون ton: مجموعه نخ‌هاي است كه به صورت عرضي در تارها تنيده مي‌شود.

ارج arj: ابزاري چوبي با تيغه آهني است، كه بر روي قسمت بافته شده قرار مي‌گيرد تا آن‌را ثابت نگه دارد.

دستكش dastkeš: ابزاري است كه معمولا از شاخ گوزن ساخته مي‌شود و در حفره درون پيش نورد قرار مي‌گيرد و با طنابي به محل نشستن بافنده وصل است و براي سفت كردن قست بافته شده به كار مي‌رود.

پي نورد pay navard: چوبي افقي بر دستگاه است در پيشروي بافنده كه قسمت بافته شده در آن پيچيده مي‌شود.

ماكو makô: ابزاري چوبي است كه نخ تون جهت بافت به دور آن پيچيده شده است.

پس نورد pasnavard: چوبي است، كه به صورت افقي در پايه‌هاي عمودي دستگاه قراردارد و به روي آن چوب‌هاي كوتاهي قرار دارد كه به آن شوشه ŝuŝe يا ني شونه nyŝoneh و بسته شده و نخ‌هاي تار به دور آن پيچيده شده است.

هزنا haznâ: چوبي است مدور كه در سوراخ تعبيه شده در پس نورد قرار دارد از اين ابزار جهت شل يا سفت كردن پارچه بافته شده، استفاده مي‌شود.

پاتي كلي pâtikeli: دو عدد چوبي است، كه در قسمت زيرين دستگاه جهت قرار گرفتن پاي بافنده تعبيه شده است، كه به وسيله آن بافنده تارها را از يكديگر جهت بافت و عبور دادن ماكو از ميان تار استفاده مي‌كند.

تخته پاچال takte pâĉâl : قسمتي چوبي از دستگاه است كه بافنده بر روي آن مي‌نشيند. اجزا در طرح قابل مشاهده است

براي شروع بافت ابتدا بايد چله‌كشي čelekeši يا تان كرون tân kardan يا كارتني kârtani انجام شود. براي چله كشي ابتدا به اندازه طول پارچه‌اي كه قرار است، بافته شود مقداري نخ را آماده مي‌كنند وطبق نقشه‌اي كه براي آن در نظر دارند چندين چوب را با فاصله از هم بر روي زمين فرو مي‌كنند و سپس نخ چله را به تفكيک رنگ به ترتيب به دور اين چوب‌ها مي‌پيچيند تا به اندازه عرض دلخواه و مورد نظر پارچه برسند سپس آن‌را به دور پس نورد پيچيده و آن‌را از روي شانه به پيش نورد متصل مي‌كنند و سپس با دستكش نورد را نگاه داشته و نخ‌ها را محكم مي‌كشند در اين مرحله تارها آماده بافت شده‌اند، نخ پود را درون ماكو قرار مي‌دهند و از ميان تار عبور مي‌دهند و سپس از هر رج روي آن شانه مي‌كوبند. نقش‌هايي كه توسط دستان هنرمند زنان بر پارچه زده مي‌شود بر اساس ذهن‌هاي بافندگان متفاوت است و براي اين نقش‌ها به گويش محلي به آن بوته bŏte مي‌گويند. اسامي گوناگوني را اختصاص داده‌اند مانند: قالي گلي، ماه گلي، خشت بوته، گليم بوته سرو و رسم ...

بافت چادرشب با كاربري‌هاي گوناگون انجام مي‌شود مانند: تن پوش كه به دور كمر بسته مي‌شود. رخت‌خواب پيچ، روتختي، بقچه، جانماز، ساک دستي و...

چادرشب بافي هنري زنانه است كه از ديرباز نسل به نسل مادران به دختران آموخته‌اند تا با سربلندي هويت خود را فرياد كنند.

ابزار و اشياي آماده سازي مواد اوليه:

ابزار ريسندگي 1- شانه سر جهت رسيدن پشم‌هاي شسته شده (حلاجي).

2- چل ĉal چرخ ريسندگي كه پشم،‌ پنبه و ابريشم با آن ريسيده مي‌شود.

3- كتلم ketalm: جهت رسيدن و كلاف كردن الياف.

4- درك Dok: جهت رسيدن و كلاف كردن اليافت.

5- خال چين Xâlĉin: ابزاري چوبي جهت كلاف كردن تخت‌هاي ريسيده شده.

6- چليجه ĉalije: چرخ چوبي جهت ماسوره كردن نخ‌هاي ريسيده شده.

7- پش‌چين peŝĉin : ابزاري است چوبي جهت باز كردن كلاف‌ها.

ابزار رنگرزي:

1- رنگ‌هاي طبيعي مانند: پوست انار، پوست گردو،‌ پوست سيب درختي.