سفره حضرت خضر (ع)
- Hits: 67632
- دسته: آیین ها و مراسم مربوط به سال شمسی
سفره به معنی، بر پا داشتن مجلس برای دعا و نيايش به درگاه خدا و واسطه قرار دادن يکي از ائمه است. از آنچه که در سفره قرار دارد به عنوان تبرک ، شفا و ... به اقوام، آشنايان، دوستان و ... مي‌دهند. اين سفره نذری، ازجمله آيين‌هايی است، كه از زمان‌های دور به يادگار مانده است. از نظر مردم‌شناسی بسيار قابلت بررسی دارد. زندگي انسان در ادوار مختلف هميشه با دشواري‌هاي بسيار همراه بوده است. انسان به دليل عدم شناخت كافي از طبيعت و عدم آگاهي از علل به وجود آمدن منابع طبيعي هميشه با ترس مي‌‌زيسته است. ترس از مرگ، ترس از گرسنگي، ترس از بلاياي طبيعي و ...هميشه روح انسان را آزار داده است.ولي انسان به روش‌هاي مختلف، از نظر روحي خود را با محيط انطباق داده است. ستايش به درگاه ايزد منان يکي از راه‌هاي انطباق انسان با مشكلات طبيعي بود. ايرانيان نيز براي ارتباط با معبود خود و نيروهاي ماوراي طبيعي آيين‌هاي مختلفي دارند. برخي از اين آيين‌ها جنبه رسمي دارد و در زمان‌هاي خاص خود اجرا مي‌گردند، از جمله: سفره‌هاي نذري که مردم به آن ايمان داشته و از طريق اين مراسم اميدها و آرزوهاي خود را توسط واسطه‌هايي مثل حضرت خضر به گوش معبودشان مي‌‌رسانند.
سفره حضرت خضر ( ع ) يکي از زيباترين آيين‌هاي ملي، مذهبي و اعتقادي است که پس از هزاران سال هنوز مورد احترام و علاقه ايرانيان مي‌باشد. حضرت خضر ( ع )، از پيامبران مرسل است، که خداوند او را به قومش مبعوث ساخت. وي در بيابان‌ها به کمک درماندگان و گمشدگان مي‌شتابد. معجزه‌اش اين بود، که هرگاه بر چوبي خشک يا زمين بي سبزه‌اي مي‌نشست، همه‌جا سبز مي‌شد. از اين جهت وي را "خضر" گويند.
زنان در ايران قرن هاست كه براي دور كردن بلايا و دست‌يافتن به خواسته‌‌هاي خود، به اين بزرگوار متوسل مى‌شوند و از او طلبياري و مرادخواهى مى‌كنند. يکي از روش‌هاي توسل جويي به حضرت خضر عليهم‌السلام ، از طريق سفره نذري صورت مي‌گيرد.
در سفره نذري حضرت خضر ( ع ) مظاهر مختلف طبيعت نقش ويژه‌اي را عهده دارند. در اين سفره همانند ساير سفره‌ها ، پريان آسمان و نور خورشيد نبايد محتويات سفره را ببينند. به همين دليل سفره را در زيرزمين خانه و يا در اتاقي كه پرده‌هاي آن را كشيده‌اند، مي‌اندازند. دراين هنگام، سفره نذري با دعا و مناجات آغاز ميشود و پس از خواندن نماز، دعا و احيانا ذکر مصايب اهل بيت به اتمام رسيده و در اتاق را مي بندند و تا تحويل سال کسي به طرف اتاق نمي‌رود.
فرداي آن روز که موقع تحويل سال باشد در اتاق را مي‌گشايند. انداختن اين سفره نذري، با حلوا ، خرما و... که در راه خدا و به نام او صورت مى‌پذيرد، به اجرا در مي‌آيد .
مردم با برگزارياين سفره مذهبى در واقع معتقدند، كه مى‌توانند روح اين مقدس را به ياري طلبند و با كمك وي تنگي‌ها و مصايب زندگى را از ميان بردارند.
برگزاري سفره نذري حضرت خضر ( ع ) بخشى از حيات دينى و زندگى معنوي مردم‌مسلمان جامعه را شكل مى‌دهد که با كاركردي روانى_اجتماعى، انسجام نظام زندگى و پاسخ‌گويى به خواست‌ها و انتظارات عاطفى برگزاركنندگان مراسم را در بردارد.علاوه بر جنبه مذهبي و روحاني، کاربري‌هاي اجتماعي متفاوتي دارد و مي‌توان آن را يک نوع انجمن زنانه ناميد. در اين مجلس، زنان علاوه بر انجام مراسم دعا، ديدارهاي خود را تازه مي‌کنند و در رفع مشکلات به يکديگر کمک ميينمايند و گاهي نيز تصميماتي جهت امور فاميل يا آشنايان مي‌گيرند.
براي گستردن اين سفره ابتدا نيت لازم است. وقتي صاحب حاجت به مراد رسيد و يا قبل از اين که به مراد برسد، به نذر خود عمل مي‌کند.
اين سفره در شب جمعه آخرسال برگزار ميشود و تا هنگام تحويل سال نو (نوروز ) دست به خوراکي‌ها و اشياي آن زده نمي‌شود. بنابر اين زمان تحويل سال بايد روز جمعه باشد. به سبب چنين شرايط حاکمی، تعداد برگزاري اين سفره نذري نسبت به ساير سفره‌هاي نذري بسيار کمتر است. اجراي اين سفره هزينه زيادي را در بردارد، زيرا از هر نوع خوراکي که تصور شود، در آن مشاهده ميشود. بنابراين براي نذر چنين سفره‌اي نه تنها خانواده‌ي صا حب نذر بايد از درآمد خوبي برخوردار باشد بلکه بايد افراد زيادي را براي همکاري در برپايي به کمک بطلبد. نکته قابل توجه اين است که، اين زمان درست مصادف است با زماني که همه در تدارک نوروزي به سر مي‌برند. از آنجا که اين سفره در استان‌هاي مختلف ايران گسترده ميشود، طبعا در ارتباط با اوضاع طبيعي و جغرافيايي و همچنين خرده فرهنگ‌ها و سليقه‌هاي مختلف، خوردني‌ها واشياي متفاوتي در آن گذاشته ميشود که از اهميت خاص موقعيت جغرافيايي و فرهنگي خود را دارد .
در اين نذري، عقيده و عمل‌ِ صاحب نذر، و اسباب و مواد نذري نقشى مهم و اساسى ميان نذردهنده و نذر گيرنده دارد. پاكيزه و حلال بودن اسباب و خوراكي‌هاي نذري، ادعيه و اورادمخصوص آيين‌هاي مربوط به اين سفره نذري، و همچنين كامل و دقيق انجام دادن اعمال مربوط به‌مراسم و شعاير آن ، صاحبان نذر را در نزديكى به اين فرد مقدس و رسيدن به‌آرمان‌ها و آرزوهايشان كمک مى‌كند.
اساسا سفره‌هاي آييني را مي توان به دو بخش عمده زيرتقسيم کرد:
- سفره‌هايي که جنبه آييني و ملي دارند مانند سفره هفت سين، سفره عقد و ازدواج، وسفره ي مجالس ترحيم درگذشتگان.
- سفره‌هاي نذري مثل: سفره حضرت خضر( ع )، سفره حضرت ابوالفضل( ع )، سفره حضرت رقيه ( س )، سفره امام حسن ( ع ) و ....
اما در اينجا بايد متذکر شد، که سفره حضرت خضر ( ع ) از نظر آنچه که در سفره قرار مي‌گيرد ،تلفيقي ازاين دو گروه سفره است .
هنگام شب وقتي که تمام وسايل در اين سفره گذاشته ميشود و کار به اتمام مي‌رسد، صاحب نذر به اتفاق کساني که به همکاري وي آمد اند، در کنار سفره ابتدا دو رکعت نماز حاجت رو به قبله در کنار سفره خوانده ميشود و بعد دست به دعا گرفته ميشود و قرآن مي خوانند و مراد مي‌طلبند. سپس درِ اتاق را مى‌بندند و مي‌روند تا حضرت خضر ( ع) بر سر سفره‌بيايد.
فرداي آن روز، يعني بعد از تحويل سال زني که پاک باشد، با وضو در اتاق بسته را مي‌گشايد و وارد اتاق ميشود. او به تمام آنچه که در سفره قرار دارد، نظر مي‌افکند. نذر دهندگان معتقدند، كه اگر نذرشان در پيشگاه‌حق پذيرفته گردد، حضرت خضر( ع ) شب هنگام با حضور خود در پاي سفرهگسترده وارد اتاق در بسته شده و قائوت، آرد، حلوا، كاچى و ... را تبركکمى‌كند. نشانه حضور نمادين آن حضرت را در اثري مى‌پندارندكه بر رو آرد و يا ... افتاده است. اين اثر را نقشى رمزي و نمادين از پنجه يا مُهريا تسبيح حضرت خضر ( ع ) مى‌انگارند و آن را علامت قبول نذر و برآورده شدن‌حاجاتشان مى‌پندارند. چنانچه آبي در لگن ديده شو، گويند حضرت خضر ( ع ) به اتاق آمده و دست به نماز گرفته واز خوراکي‌ها خورده است .
برخي ازحاجتمندان معتقدند كه نذر و حاجتشان هنگامى‌پذيرفته و برآورده مى‌شود كه آن حضرت بيايد و از خوراکي‌هاي سفرهنذري اشان بخورد. در اين حالت گويند حضرت خضر ( ع ) به اتاق آمده و در آنجا نماز خوانده است. در چنين حالت‌هايي خود را به مراد رسيده مي‌دانند. قابل ذکر است، در کنار اين سفره کسي به تناول نمي‌نشيند و مهمان دعوت نمي‌شود، بلکه پذيرايي به بعد از تحويل سال موکول ميشود. از آداب و رسوم پسنديده اين سفره نذري هم بايد اشاره به توزيع غذا بين مردم داشت که مقارن تحويل سال به اوج خود مي‌رسد .در اين هنگام سکه‌ها را از زير سفره در آورده و به نيت تبرک و مايه کيسه پول به دوستان، آشنايان و ... مي‌دهند. بنابراين هنگام تحويل سال نو نظر کرده حضرت خضر( ع ) و ساير خوراکي‌ها و اشيا را ميان خانواده خود، خويشان و همسايگان تقسيم مي‌کنند . آن‌ها هم علاوه برخوردن خوراکي‌ها، آرد نظر کرده حضرت خضري (ع ) را با مقداري شير مخلوط مي‌کنند تا خوب سفت شود. آنان اين مخلوط را به نيت تبرک مي‌خورند. معتقدند در صورتي که اين نظر کرده حضرت خضر ( ع ) خورده شود، تا سال ديگر مراد آن‌ها بر آورده خواهد شد .
ضمنا براي خويشان و همسايگاني که برايشان از اين سفره چيزي فرستاده ميشود، معمولا به جاي آن تخم مرغ، قند، شکلات و ... مي‌گذارند چون معتقدند ظرف را نبايد خالي برگرداند .
سفره حضرت خضر (ع ) به رنگ سفيد يا سبز انداخته ميشود. استفاده از اشيا و عناصر مختلف مستلزم آن است که درچه مکان جغرافيايي و با چه فرهنگ و اعتقادي به اجرا درميآيد. گرچه در اصل سفره‌ها يک‌سان‌انند، اما به طور کلي بعضي از ابزار و اشيا دراين سفره نذري فقط در بعضي نقاط ديده ميشود.
عنصر آتش نيز در مراسم اين سفره نقش ويژه‌اي دارد، بنابراين روشن كردن شمع، بکي از باورهاي آن به شمار مي‌رود. برخي از زنان، شمع‌هاي نيم‌سوخته اين سفره نذري را گرو برمي‌دارند تا چنانچه حاجتشان برآورده شود در سفره حضرت خضري (ع ) كه خود مي‌اندازند آن شمع را روشن كنند. شب هنگام شمع‌ها را روشن مي‌کنند و کسي حق ندارد به اتاق برود ومعتقدند حتما" حضرت خضر (ع) مي‌آيد وآن سفره را نظر مي‌کند و به آن برکت مي‌دهد.
1. در مجموع گذاشتن ظرفي از آب و مقداري آرد گندم و شمع و چراغي روشن در داخل سفره گوياي تداعي عناصر حيات و روشنايي‌اند.
2. نان، سمنو، حلوا و بسياري از خوراکي‌هاي ديگر، در اين سفره از فرآورده‌هاي گندم هستند که نماد حيات به شمار مي‌روند.
پس به طور کلي اين سفره شامل مواد زير است :
خوراکي‌ها :شيرين پلو، باقلا پلو، عدس پلو، سبزي پلو، کوکوسبزي، آش رشته، اسفناج پخته، خرما، حلوا کاچي، سمنو، فرني، شيربرنج بي نمک، شله‌زرد، سوهان، کلوچه، مسقطي، انواع شيريني، نقل، نبات، کله‌قند، نان، پنير، سبزي خوردن، ماست،آجيل مشکل گشا، آرد ، حبوبات برشته ،گندم يا دانه‌هاي ديگر، نمک، شکر، قائوت ( يک نوع آن از گندم، عدس، ذرت، گوشت خشک شده، زيره و بزرک بو داده درست ميشود. نوعي ديگر را از قائوت به اين صورت است، که مقداري جو پ،گندم، کنجد، ذرت، نخود، سنجد، تخم‌هندوانه ،تخم‌خربزه، تخم‌گرمک را جمع کرده و هر يک را جدا از در ظرفي مسي سرخ مي‌کنند ،بعدا همه را در يک کيسه ريخته و آرد مي‌کنند. سپس آرد را الک کرده و ميان سفره مي‌گذارند، برخي هم آرد نخودچي را در سفره مي‌گذارند )، گردو، فندق، بادام، عسل، آب ، ميوه، تخم مرغ ،.
اشيا : آينه، قرآن، سجاده، جانماز، برگ سبز، آفتابه و لگن، اسفند، گلاب، سرمه و سرمه‌دان، شمع، شمعدان، گل، سکه، پارچه ترمه .
اکثرسفره‌هاي نذري اساسا از نظر فرم، شكل، طرح، مضمون و ساختار اصلي از يکي ريشه‌اند. به اين معني که، همه سفره را بر زمين مي‌گسترند ، همه شمع، خوراکي، قرآن، سبزي، پنير و ... را در سفره مي‌گذارند. منظور اين است كه، شكل کلي برگزاري سفره نذري در همه نقاطي كه به اجرا درميآيد يکسان است، چون از يک ريشه تاريخي منشا گرفته‌اند .اما متناسب با وضعيت محل، لهجه، آب و هوا، و آداب و رسوم و حتي اعتقادات و باورهايشان تفاوت‌هايي پيدا مي‌كنند ولي چون از يک منبع الهام گرفته‌اند ساختار مشابهي دارند. اين سفره‌ها، عموما از يک مسير معين و از پيش ساخته شده، پيروي مي‌کنند، بالاخص که منبع الهام دعاهايشان از کتبي مانند مفاتيح الجنان است. اين سفره از ميان ديگر سفره‌هاي نذري به سفره‌ي نذري "حضرت ابوالفضل ( ع )" که يکي ديگر از سفره‌هاي نذري مرسوم در ايران است، قابليت مقايسه و تطبيق دارد.