موزه مجازی میراث معنوی ایران

چرخش ايام، آمدن ماه‌ها، فصل‌ها و سال‌ها هميشه اين سوال را در ذهن بشر ايجاد مي‌كرد، كه آيا مي‌تواند با يک رابطه منطقي زمان ثابت و مشخصي براي هر كدام از اين امور داشته‌باشد .

براي عملي ‌کردن اين فكر، بشر بيشترين استفاده را از اجرام آسماني و طبيعت به عمل آورده است و ابداع تقويم محلي يكي از موارد آن مي‌باشد اگر چه در مورد تقويم فرس سندي براي پيدايش در دست نيست، اما با نظر اكثر راويان مي‌توان همسو شد و تاريخ آن را به سكونت اقوام كرد در منطقه دانست .

از نظر اقتصادي، فرهنگي وگستره جغرافيايي نيز، تاثير فراواني در روند جامعه داشته، زيرا كه اكثريت ساكنان و بوميان، امور روزانه و معيشتي خود را براساس آن برنامه ريزي نموده و جهت انجام امور كشاورزي و دامداري كه بنيان مالي براساس آن ترسيم مي‌گردد، به آن اتكا نموده‌اند و در شكل زندگي آن‌ها بسيار حايز اهميت است و زمان‌بندي مراسمات اجتماعي همچون ازدواج، رفتن به زيارت و .... متاثر از آن مي‌باشد.

انسان‌ها هميشه سعي نموده‌اند، گذر زمان و آمدن و رفتن فصول، ماه‌ها، روزها و دقايق را به گونه‌اي مشخص و ثبت كنند. هر منطقه، شهر و كشور، بنا به باورها و نحوه معيشت و نوع اقليم منطقه و همچنين دانسته‌ها فرهنگي خود، مبناي فرهنگي خاصي براي شروع و پايان سال خود دارد و در مناطق، تقويم‌هايي خاص همان مناطق وجود دارد كه با توجه به خصوصيات فرهنگي آن منطقه ، در ميان مردم پذيرفته شده‌‌اند و رواج يافته‌اند. اگرچه شايد اين تقويم‌ها کاربردي براي جامعه شهري که فاقد اقتصاد فلاحتي مي‌باشد، نداشته‌باشد اما در جوامع فلاحتي که گويش‌هاي محلي حاکم بوده و آب و هوا در روند زندگي حايض اهميت است تاثيرگذار مي‌باشد.

فصول سال وماه‌هاي آن در قلمرو استان ايلام به واسطه‌ دوري از پايتخت و تفاوتي كه از نظر آب وهوا با برخي نقاط ديگر كشور دارد، تا حدود زيادي منطبق برفصول ماه‌هاي رسمي در سراسر كشور نيست. در اكثر نقاط استان، ماه‌ها به شيوه‌اي تنظيم گرديده‌اند، كه تا حدود زيادي با اوضاع اقليمي وتغييرات آن در قلمرو آن منطبق مي‌باشد واين براساس نيازي بوده كه از قرون گذشته و پيش از رايج شدن تقويم رسمي، در اين نواحي توسط مردم شكل گرفته و پذيرفته شده است واگر چه الان تا حدود زيادي كاركرد خود را از دست داده، ليكن هنوز هم بيشتر عشاير و كشاورزان استان، زندگي اقتصادي خويش براساس آن استوار ساخته‌اند .

در استان ايلام با توجه به کوهستاني بودن و تغييرات دمايي به نسبت موقعيت جغرافيايي، داراي تقويمي بوده. اين تقويم محلي در ايلام در حدود  2 ماه جلوتر از تقويم رسمي كشور مي‌باشد. به شيوه‌اي كه، اوايل آبان ماه زمستان مي‌باشد و براي شب اول زمستان، در گذشته معمولا برخي مراسمات محدود برگزار مي‌گرديد. به عنوان مثال مردم در اين شب دور هم جمع شده و به شب‌نشيني و قصه گفتن و انجام برخي بازي‌ها و سرگرمي‌ها مي‌پرداختند و معتقد بودند كه كسي كه در اين شب بخوابد، زمستان آن سال هميشه در خواب مي‌ماند و كارهايش عقب مي‌افتد و در حال حاضر هم اين موضوع در برخي نقاط رعايت مي‌گردد.

نام تقويم سنتي ايلام، تقويم فرس يا تقويم کردي مي‌باشد. اين تقويم از ديرباز مورد استفاده اهالي قرار مي‌گرفته است و هم اکنون نيز کم و بيش اسامي روزها و ماه‌هاي کردي بر سر زبان‌ها جاري است و کمتر در مورد ماه‌هاي فارسي سخن مي‌رانند.

 نام فصل‌ها:

 1-فصل وهار کردي(بهار)

 2-فصل پايز کردي(پاييز)

 3-فصل سردواي کردي

 4-فصل زمسان کردي(زمستان)

 نام ماه‌ها:

 اسامي ماه‌هاي فصل وهار کردي

 1-مانگ اول وهار(بهمن)

 2-مانگ وسط وهار(اسفند)

 3-مانگ آخر وهار(فروردين)

 اسامي ماه‌هاي فصل پايز کردي

 1-مانگ اول پايز(ارديبهشت)

 2-مانگ وسط پايز يا  کوکر(خرداد)

 3-مانگ آخر پايز يا گاغور(تير)

 اسامي ماههاي فصل سردواي کردي

 1-مانگ اول سردوا(مرداد)

 2-مانگ وسط سردوا(شهريور)

 3-مانگ آخر سردوا(مهر)

 اسامي ماه‌هاي فصل زمسان کردي

 1-مانگ اول زمسان(آبان)

 2-مانگ وسط زمسان يا مانگ سيه(آذر)

 3-مانگ اخر زمسان يا خاک ليو (دي)

 انواع سال‌ها

 سال‌هاي حرام: ميمون- وراز- موش- سگ- پلنگ

 سال‌هاي مکروه: اسب- مار- خرگوش

 سال‌هاي حلال:مرغ- ماهي- گوسفند- گاو

 شروع و پايان سال- نام ماه ها و روزهاي خاص و اعتقادات

 بر حسب تقويم کردي، پنج  روز اول عيد نوروز جز روزهاي سال به حساب نمي‌آيند و شروع سال از روز ششم عيد نوروز است. در تقويم محلي منطقه، هر ماه سي روز است و پنج روز اول عيد نوروز مي‌باشد و به پنجه روز معروف است در باورهاي عامه اين پنج روز به باواني (خداحافظي عروس از خانوده مادري و رفتن به خانه شوهر ) حضرت فاطمه زهرا(س) معروف است، يعني پنج روز پنجه متعلق به حضرت فاطمه است که دامداران، روغن به دست آمده را در اين پنج روز در هيزه ( جاي نگهداري روغن حيواني يک نوع مشک مخصوص نگهداري روغن ) نگهداري مي‌کنند و براين باورند که حضرت فاطمه در شب هنگام با زدن دست خود  بر هيزه‌ها روغن را متبرک مي‌کند لذا از روغن فوق به بيماران مي‌دهند تا شفا پيدا کنند.

 سه ششلگ

 شش روز آخر زمستان کردي، به شش روز ششلگ معروف است. دوازده روز اول بهار کردي نيز به دو شش روز ششلگ معروف است که با مطابقت دادن اين روزها با ماه‌هاي فارسي به اين نتيجه مي رسيم که از 25 دي ماه تا دوازده بهمن ماه،در تقويم فارسي، مطابقت با 3 ششلگ کردي دارد که جمعا سه عدد شش روز يعني 18 روز مي‌باشد.

 به قولي پس از ششلگ، پسري به نام حميل به دنيا مي آيد که پس از گذشت سه روز از تولدش، مادرش اسلح‌اي به دستش مي‌دهد تا به شکار برود. زماني که حميل به شکار مي‌رود، ناگهان از کوه پرت مي‌شود، گردنش مي‌شکند و پس از مدتي مي‌ميرد. براين باورند که اگر تير حميل به داخل آب بخورد آن سال، سال پرباراني است و اگر تير وي به خشکي بخورد آن سال، خشکسالي است.